Gaslighting là gì? Dấu hiệu nhận biết khi bạn bị gaslighting

Trong thế giới tâm lý học ngày càng phát triển, “gaslighting” đã trở thành một thuật ngữ phổ biến. Mô tả một hình thức tinh vi của hành vi lừa dối và tâm lý áp bức. Nhưng gaslighting là gì và làm thế nào để nhận biết khi bạn đang bị gaslighting? Câu trả lời cho những câu hỏi này không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách thức hoạt động của gaslighting. Mà còn trang bị cho chúng ta những công cụ cần thiết để bảo vệ bản thân khỏi những hành vi tâm lý độc hại này. Trong bài viết này từ Nệm Thuần Việt, chúng ta sẽ đi sâu vào việc khám phá 12 dấu hiệu cảnh báo. Cho thấy bạn có thể đang trở thành nạn nhân của gaslighting. Giúp bạn nhận biết và đối phó với những tình huống tâm lý khó khăn này.

1. Gaslighting là gì?

Gaslighting, một thuật ngữ không còn xa lạ trong lĩnh vực tâm lý. Đề cập đến một kỹ thuật thao túng tâm lý tinh vi mà ở đó, kẻ thao túng sử dụng thông tin sai lệch và lời nói dối một cách có chủ ý. Để gây hoang mang, làm mất phương hướng và cuối cùng kiểm soát hoàn toàn nạn nhân. Hành vi này không những tạo ra sự hoài nghi trong tâm trí nạn nhân về nhận thức và cảm xúc của bản thân. Mà còn khiến họ cảm thấy bất lực và phụ thuộc vào kẻ thao túng.

Quá trình gaslighting thường diễn ra một cách âm thầm và kéo dài. Khiến cho việc nhận diện trở nên khó khăn. Ban đầu, nạn nhân có thể cảm thấy mình chịu trách nhiệm. Và tự mắc lỗi khi đặt câu hỏi hoặc nghi ngờ hành động của kẻ thao túng. Với thời gian, gaslighting đã trở thành một phần không thể thiếu trong nhiều mối quan hệ. Từ gia đình đến nơi làm việc và cả trong các mối quan hệ tình cảm.

2. Nguồn Gốc Của Gaslighting

Thuật ngữ “Gaslighting” xuất phát từ vở kịch nổi tiếng “Gas Light” được ra mắt tại Broadway vào năm 1938. Câu chuyện xoay quanh Jack Manningham và người vợ Bella. Jack đã dùng đủ mọi thủ đoạn, từ việc gây ra những sự cố bất ngờ như làm lò gas chập chờn. Khiến bức tường rung chuyển cho đến việc di chuyển bức tranh, nhằm khiến Bella tin rằng cô đang dần mất trí và trở nên điên dại. Mục đích của Jack không gì khác hơn là đạt được quyền kiểm soát tuyệt đối và lợi dụng người vợ đáng thương của mình.

Gaslighting không chỉ là một chiến thuật tâm lý. Mà còn là một cảnh báo về sức mạnh và tác động sâu rộng của ngôn từ và thông tin. Nhận biết và hiểu rõ về gaslighting không chỉ giúp chúng ta tự bảo vệ mình. Mà còn giúp phát hiện và ngăn chặn hành vi này ảnh hưởng đến người khác. Điều quan trọng là phải nhận thức rõ về sự hiện diện và tác động của gaslighting trong cuộc sống hàng ngày. Từ đó phát triển những cơ chế đối phó và tự vệ hiệu quả.

3. Gaslighting Trong Gia Đình

Trong bối cảnh gia đình, gaslighting có thể diễn ra khi một thành viên. Thường là người chồng, sử dụng các lý lẽ để biện minh cho hành vi sai trái của mình, như việc uống rượu say xỉn mỗi ngày. Anh ta có thể thuyết phục vợ rằng việc uống rượu là cần thiết cho công việc và phát triển sự nghiệp. Đồng thời tuyên bố rằng vợ không hiểu hoặc không đánh giá đúng mức độ khó khăn anh phải đối mặt. Dần dần, người vợ bắt đầu chấp nhận lý lẽ đó và thậm chí cảm thấy tội lỗi vì đã “cản trở” chồng. Đồng nghĩa với việc cô ấy đã bị thao túng tinh vi qua gaslighting.

4. Gaslighting Trong Môi Trường Công Sở

Trong chốn công sở, gaslighting thường ẩn chứa dưới lớp vỏ bọc của những lời khen ngợi. Và khuyến khích với mục đích thực sự là khiến nhân viên tuân thủ và phục tùng. Mà không cảm thấy mình đang bị ép buộc. Cấp trên có thể nói rằng việc cống hiến không giới hạn cho công ty hoặc phản hồi email lúc nửa đêm. Là dấu hiệu của sự chuyên nghiệp và bản lĩnh vượt trội. Bằng cách này, họ tạo ra một chuẩn mực không thực tế về sự cống hiến và làm việc. Khiến nhân viên cảm thấy bắt buộc phải làm theo dù điều đó ảnh hưởng đến sức khỏe và cuộc sống cá nhân.

5. Lý Do Đằng Sau Hành Vi Gaslighting

Gaslighting không phải là hành vi ngẫu nhiên mà thường xuất phát từ những động cơ cụ thể và có chủ đích. Dưới đây là một số lý do chính khiến một người có thể sử dụng chiến thuật thao túng này:

5.1. Cảm Thấy Bị Đe Doạ

Một trong những nguyên nhân phổ biến của gaslighting là khi một cá nhân. Cảm thấy sự hiện diện, vị trí hoặc quyền lực của mình bị đe doạ. Họ sợ mất mát hoặc bị giảm giá trị trong mắt người khác. Do đó, sử dụng gaslighting như một cách để củng cố vị thế và quyền lực của mình. Đồng thời làm suy yếu đối phương.

5.2. Muốn Điều Khiển và Đạt Được Mục Đích Cá Nhân

Một số người sử dụng gaslighting như một công cụ để điều khiển người khác. Giúp họ đạt được mục đích cá nhân mà không cần phải đối mặt trực tiếp hoặc đàm phán. Hành vi này thường xuất phát từ mong muốn kiểm soát môi trường xung quanh và đảm bảo rằng mọi thứ diễn ra theo ý muốn của bản thân.

5.3. Chứng Minh Sự Ưu Việt và Khoe Mẽ Quyền Lực

Một số cá nhân sử dụng gaslighting như một cách để khẳng định bản thân là ưu việt hơn người khác. Qua đó thể hiện quyền lực và khả năng của mình một cách thiếu chính đáng. Đây có thể là biểu hiện của sự tham vọng và mong muốn được nhìn nhận. Đồng thời cũng là cách để họ cảm thấy an toàn và quan trọng hơn trong mối quan hệ hoặc cộng đồng.

5.4. Kiểm Soát và Hạ Bệ Đối Thủ

Trong môi trường công sở và cạnh tranh, gaslighting có thể được sử dụng như một chiến lược để kiểm soát. Hạ bệ hoặc thậm chí vượt qua đối thủ. Điều này không chỉ giới hạn trong quan hệ giữa quản lý và nhân viên. Mà còn có thể xuất hiện giữa đồng nghiệp, đối tác kinh doanh và thậm chí là khách hàng. Với mục đích tạo ra lợi thế cạnh tranh bất chính.

6. Diễn biến cảm xúc sau khi bị gaslighting

6.1. Giai Đoạn Đầu: Sự Hoài Nghi Ban Đầu

Quá trình gaslighting thường bắt đầu với giai đoạn hoài nghi. Đây là thời điểm bạn bắt đầu nhận thấy những dấu hiệu không bình thường trong mối quan hệ, dù cho chúng có thể chưa rõ ràng. Dù cảm thấy bất an và nghi ngờ, bạn vẫn tiếp tục mối quan hệ này, hy vọng rằng những lo lắng của mình chỉ là hiểu lầm.

6.2. Giai Đoạn Hai: Lên Tiếng Phòng Thủ

Khi những hành động thao túng trở nên rõ ràng hơn, bạn bước vào giai đoạn phòng thủ. Trong giai đoạn này, bạn cố gắng bảo vệ mình khỏi những hành vi thao túng và sai trái của người đang cố gắng gaslight bạn. Sự tự vệ này có thể thể hiện qua việc đặt câu hỏi hoặc thách thức những tuyên bố và hành động của họ.

6.3. Giai Đoạn Ba: Chìm Đắm Trong Trầm Cảm

Tiếp theo là giai đoạn trầm cảm, nơi tác động tinh thần của việc bị gaslight bắt đầu trở nên sâu sắc. Bạn có thể cảm thấy buồn chán, mất hứng thú với cuộc sống, và bị ám ảnh bởi suy nghĩ tiêu cực. Giai đoạn này đánh dấu sự suy giảm nghiêm trọng về tinh thần và cảm xúc. Khiến bạn khó có thể tìm thấy niềm vui hoặc sự hài lòng trong cuộc sống.

Cuối cùng, quá trình gaslighting có thể dẫn đến hội chứng Stockholm. Một hiện tượng tâm lý phức tạp nơi nạn nhân phát triển tình cảm tích cực đối với kẻ thao túng mình. Điều này có thể làm cho việc thoát khỏi mối quan hệ độc hại trở nên khó khăn hơn. Vì bạn có thể bắt đầu bào chữa cho hành vi của họ hoặc thậm chí phụ thuộc cảm xúc vào người đã thao túng mình.

7. 12 dấu hiệu khi đang bị gaslighting

7.1. Chiêu Trò Nói Dối Bất Chấp

Một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất của người thực hiện gaslighting. Chính là việc họ không ngần ngại nói dối, kể cả khi những lời nói dối đó rõ ràng đến mức không thể chối cãi. Họ sẵn sàng phủ nhận sự thật, ngay cả khi bằng chứng đang nằm ngay trước mắt. Điều này tạo ra một môi trường đầy hoài nghi. Khiến nạn nhân bắt đầu mất niềm tin vào chính mình và nhận thức của mình. Từ đó dẫn đến sự hoang mang và lo sợ.

7.2. Xây Dựng Câu Chuyện Giả Tạo

Người thực hiện gaslighting thường xuyên tạo ra những câu chuyện không có thật. Sau đó phủ nhận mọi hành động hoặc lời nói gây tổn thương trước đó của họ. Họ thách thức nạn nhân chứng minh những tổn thương họ đã gây ra. Khiến nạn nhân bắt đầu hoài nghi về trí nhớ và nhận thức của bản thân. Kết quả là, nạn nhân dần chấp nhận những lời nói và hành động của kẻ thao túng, ngay cả khi chúng sai trái.

7.3. Sử Dụng Những Điều Nạn Nhân Trân Trọng Chống Lại Họ

Một chiêu thức khác của người thực hiện gaslighting. Là việc họ sử dụng những điều nạn nhân trân trọng nhất chống lại họ. Điều này có thể thực hiện thông qua việc chỉ trích công việc, sở thích. Hay thậm chí là quan điểm về gia đình và con cái của nạn nhân. Mục đích của họ là làm suy yếu lòng tin và niềm tin của nạn nhân vào chính bản thân và những giá trị họ yêu quý.

7.4. Mất Dần Chính Kiến Cá Nhân

Một trong những dấu hiệu đáng báo động của việc bị gaslighting. Chính là việc nạn nhân dần mất đi chính kiến và bản sắc cá nhân. Kẻ thao túng khéo léo biến đổi suy nghĩ và hành vi của nạn nhân. Khiến họ từ từ trở nên phụ thuộc và thậm chí đồng hóa với ý định của kẻ thao túng. Điều này không chỉ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng tự quyết của nạn nhân. Mà còn khiến họ mất đi tính tự lập và bản lĩnh cá nhân.

7.5. Lời Nói Thao Túng và Bạo Hành

Người thực hiện gaslighting thường sử dụng lời nói như một công cụ thao túng mạnh mẽ. Họ dùng những câu nói mập mờ, sáo rỗng. Hoặc thậm chí là bạo hành về mặt ngôn từ để làm suy yếu ý chí và khả năng phán đoán của nạn nhân. Cách tiếp cận này giúp kẻ thao túng dễ dàng chiếm lấy lòng tin. Và sự phục tùng của nạn nhân mà không cần sử dụng vũ lực.

7.6. Sự Đan Xen Giữa Ngọt Ngào và Tổn Thương

Một chiến thuật khác thường được người thao túng sử dụng. Là sự kết hợp giữa những lời nói ngọt ngào và hành vi gây tổn thương. Điều này tạo nên một mô hình hành vi “đẩy rồi kéo”. Khiến nạn nhân cảm thấy bối rối và khó khăn trong việc xác định bản chất thực sự của mối quan hệ. Kẻ thao túng sử dụng những khoảnh khắc ngọt ngào để làm mềm lòng nạn nhân. Giảm bớt sự nghi ngờ và tăng cường sự phụ thuộc tinh thần. Từ đó tiếp tục duy trì quyền kiểm soát.

7.7. Tạo Ra Sự Mập Mờ Để Kiểm Soát

Một trong những kỹ thuật phổ biến của người thao túng. Là tạo ra sự mập mờ và không chắc chắn trong cuộc sống của nạn nhân. Họ cố tình gây ra hỗn loạn và thiếu rõ ràng, khiến nạn nhân cảm thấy bất ổn và mất phương hướng. Điều này buộc nạn nhân phải phụ thuộc vào người thao túng để tìm kiếm sự ổn định. Tăng cường quyền lực và sự kiểm soát của kẻ thao túng đối với nạn nhân.

7.8. Luôn Đổ Lỗi và Làm Nạn Nhân Cảm Thấy Có Lỗi

Người thao túng thường xuyên sử dụng chiêu trò đổ lỗi. Khiến nạn nhân cảm thấy mình luôn sai và phải chịu trách nhiệm cho mọi vấn đề xảy ra, dù thực tế họ không có lỗi. Bằng cách này, kẻ thao túng không chỉ thoát khỏi trách nhiệm của bản thân. Mà còn khiến nạn nhân giảm giá trị bản thân, tăng cường sự phụ thuộc. Làm suy yếu tinh thần tự chủ của họ.

7.9. Gieo Rắc Sự Hoang Mang, Mất Tỉnh Táo

Người thực hiện gaslighting có khả năng gây ra sự hoang mang và nghi ngờ trong tâm trí nạn nhân. Đến mức họ bắt đầu nghi ngờ vào chính khả năng đánh giá và phán đoán của bản thân. Kẻ thao túng lợi dụng tình trạng này để củng cố ảo giác. Rằng nạn nhân không còn giữ được sự tỉnh táo và minh mẫn. Điều này không chỉ làm suy yếu nạn nhân từ bên trong mà còn tạo ra rào cản. Trong việc tìm kiếm sự giúp đỡ, khiến họ càng trở nên cô lập và phụ thuộc.

7.10. Khuếch Đại Nỗi Sợ Hãi và Mất Lòng Tin

Kẻ gaslighter thường tuyên bố rằng mọi người xung quanh đều đang nói dối và có ý đồ hãm hại nạn nhân. Nhằm mục đích khuếch đại nỗi sợ hãi và đánh mất lòng tin của nạn nhân vào người khác. Chiến lược này không chỉ cô lập nạn nhân khỏi hệ thống hỗ trợ xã hội. Mà còn khiến họ tin rằng chỉ có người thao túng mới là người họ có thể tin tưởng. Điều này mở ra con đường cho sự kiểm soát và thao túng tâm lý một cách dễ dàng hơn.

7.11. Hạ Thấp Giá Trị Cá Nhân Của Bạn

Một dấu hiệu nữa của gaslighting là người thao túng thường xuyên. Hạ thấp giá trị cá nhân và thành tựu của bạn. Họ có thể phủ nhận hoặc giảm nhẹ mọi thành công mà bạn đạt được. Đồng thời làm cho bạn cảm thấy mọi cống hiến của mình không đáng giá hoặc không được công nhận. Điều này dần dần làm suy yếu tự trọng và tự tin của bạn. Khiến bạn càng ngày càng phụ thuộc vào người thao túng để tìm kiếm sự chấp nhận và giá trị cho bản thân.

7.12. Tạo Ra Sự Phụ Thuộc Tinh Thần

Người thực hiện gaslighting thường xây dựng một môi trường. Mà ở đó nạn nhân cảm thấy mình không thể tồn tại hoặc đối mặt với thế giới bên ngoài mà không có sự hỗ trợ của kẻ thao túng. Họ có thể tạo ra một ảo giác rằng chỉ có họ mới hiểu và chăm sóc nạn nhân một cách thực sự, từ đó tạo ra một sự phụ thuộc mạnh mẽ về mặt tinh thần và cảm xúc. Điều này không chỉ cô lập nạn nhân khỏi các mối quan hệ hỗ trợ khác mà còn làm cho việc thoát khỏi tình trạng thao túng trở nên cực kỳ khó khăn.

8. Những cách thoát khỏi Gaslighting

8.1. Giữ Khoảng Cách

Đối mặt với những người cố tình thao túng, việc duy trì sự lãnh đạm và không để họ ảnh hưởng đến tinh thần của bạn là rất quan trọng. Hãy chú trọng vào việc phát triển bản thân và không để những ý định xấu từ bên ngoài làm xáo trộn tâm hồn bạn. Đừng dành thời gian để suy nghĩ về nguyên nhân khiến họ muốn làm tổn thương bạn, thay vào đó, hãy tập trung vào việc nuôi dưỡng sức mạnh nội tâm và bảo vệ giá trị bản thân.

8.2. Tăng Cường Quản Lý và Kiểm Soát Công Việc

Trong môi trường công sở, việc giữ chặt quyền kiểm soát công việc và duy trì sự minh bạch là vô cùng quan trọng. Bảo toàn bằng chứng và tài liệu liên quan đến những dự án bạn đã thực hiện sẽ giúp bạn bảo vệ mình trước những cáo buộc và sự thao túng không công bằng. Hãy tổ chức công việc một cách khoa học để không ai có thể tìm cách kết tội hoặc làm sai lệch thông tin về bạn.

8.3. Tìm Kiếm Sự Hỗ Trợ và Chia Sẻ

Không có gì đáng xấu hổ khi nhờ đến sự giúp đỡ của người khác. Tìm kiếm sự hỗ trợ từ đồng nghiệp, bạn bè hoặc thậm chí là chuyên gia tư vấn để củng cố vị thế và tâm lý của bạn. Nếu bạn nhận thấy ai đó đang cố gắng gạt bạn ra khỏi những dự án hay quyết định quan trọng, hãy chia sẻ với người bạn tin tưởng để họ có thể giúp bạn giữ thông tin và nhắc nhở về những sự kiện quan trọng mà bạn có thể đã bị bỏ qua.

8.4. Lắng Nghe và Tin Tưởng Bản Thân

Trong cuộc chiến chống lại gaslighting, việc tin tưởng và lắng nghe bản thân là vô cùng quan trọng. Hãy dành thời gian để suy ngẫm và lắng nghe những gì trái tim và lý trí bạn đang nói. Khi bạn hiểu rõ bản thân và những gì bạn muốn đạt được, bạn sẽ trở nên kiên định và tự tin hơn trong mọi quyết định. Điều này giúp bạn không dễ bị lung lay bởi những thao túng hoặc áp đặt từ bên ngoài.

8.5. Tìm Kiếm Một Môi Trường Làm Việc Mới

Đôi khi, sự hiện diện của gaslighting chỉ là biểu hiện của một môi trường làm việc không lành mạnh. Nơi sự tiêu cực và độc hại trở thành điều bình thường. Nếu cảm thấy môi trường hiện tại không còn phù hợp. Đừng ngần ngại tìm kiếm một môi trường mới, nơi bạn có thể phát triển và thể hiện bản thân một cách lành mạnh. Một môi trường làm việc tích cực không chỉ giúp bạn thoát khỏi ảnh hưởng tiêu cực của gaslighting mà còn mở ra cơ hội mới để bạn tiếp tục phát triển sự nghiệp và cá nhân.

9. Một số ví dụ về gaslighting

• “Có lẽ bạn đã quá nhạy cảm?”: Kẻ gaslight thường đặt ra câu hỏi này để làm giảm tính chính đáng của cảm xúc của nạn nhân, khiến họ nghi ngờ về sự hợp lý của phản ứng của mình đối với tình huống cụ thể.
• “Tôi đùa đấy, sao bạn lại nghiêm túc vậy?”: Sử dụng hài hước hoặc châm biếm để biện minh cho lời nói gây tổn thương, rồi sau đó đổ lỗi cho nạn nhân vì đã phản ứng “quá mức” đối với “đùa”.
• “Bạn luôn tưởng tượng ra những chuyện không có thật.”: Nói rằng nạn nhân đang tạo ra vấn đề hoặc phóng đại sự việc, từ đó làm giảm giá trị trải nghiệm và cảm nhận của họ.
• “Bạn không nhớ à? Mình đã giải thích điều này cho bạn rồi.”: Đặt nghi vấn vào trí nhớ của nạn nhân và khiến họ tin rằng họ đã quên một thông tin quan trọng mà thực ra có thể chưa bao giờ được nói ra.
• “Bạn luôn phản ứng quá mức với mọi thứ.”: Phủ nhận tính hợp lý của phản ứng của nạn nhân và đồng thời làm suy yếu khả năng đánh giá tình huống của họ.

Lời kết

Qua bài viết này từ Nệm Thuần Việt, các bạn có thể hiểu hành vi gaslighting là gì? Và không phải lúc nào cũng dễ dàng. Nhất là khi chúng ta đang bị cuốn vào một mối quan hệ mà ở đó. Hành vi gaslighting  diễn ra một cách tinh vi và đầy toan tính. Tuy nhiên, bằng cách nhận diện được 12 dấu hiệu cảnh báo mà chúng ta đã đề cập. Bạn sẽ có thêm những công cụ quan trọng. Để bảo vệ bản thân khỏi những tổn thương tinh thần không đáng có. Việc tìm kiếm sự hỗ trợ từ bạn bè, gia đình hoặc các chuyên gia tâm lý là cực kỳ quan trọng. Trong quá trình phục hồi và tái thiết lại lòng tin vào chính mình sau khi trải qua gaslighting.

Xem thêm:

• Ý nghĩa bàn tay chữ M – Khám phá vận mệnh người sở hữu bàn tay M
• Treatment là gì?Các bước sử dụng treatment an toàn tại nhà
• Đạo đức là gì? Hiểu rõ về khái niệm và vai trò trong xã hội